Checklist samenwonen
Geplaatst op: 06-10-2023, 09:54:40
Samenwonen is gezellig, maar het heeft meer voeten in de aarde dan je wellicht denkt. Als je de stap al hebt gezet of binnenkort wilt gaan samenwonen, is nu misschien een goed moment om alles eens op een rij te zetten.
Op 1 januari 2023 waren er 1,11 miljoen ongehuwde stellen. Het lijkt ook zo simpel: je pakt je spullen bij elkaar en trekt bij je geliefde in. En daarin schuilt nu precies het gevaar. Voor wie de fiscale en financiële aspecten niet overziet, kan zo’n stap zomaar duizenden euro’s schelen. Onze checklist laat zien waar je aan moet denken!
INKOMSTEN
o alimentatie
Als je gescheiden bent en van je ex partneralimentatie krijgt, kan die verplichting definitief vervallen op het moment dat je bij een nieuwe relatie intrekt.
o uitkeringen
Wie alleenstaanden-AOW ontvangt, krijgt door te gaan samenwonen de lagere AOW-uitkering voor gehuwden. Een uitkering op grond van de Algemene Nabestaanden Wet (ANW) stopt zodra je samenwoont, een bijstandsuitkering of IAOW-uitkering kan door samenwonen omlaag gaan. Ga dus alléén samenwonen als je de financiële consequenties begrijpt en wilt dragen.
TIP: Uitgebreide informatie over AOW en ANW en samenwonen vind je op www.svb.nl (zoeken op ‘samenwonen’).
o toeslagen
Samenwonen kan gevolgen hebben voor de hoogte van de huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget. Bovendien gelden voor samenwoners andere inkomensgrenzen en bedragen dan voor alleenstaanden. Controleer daarom vóóraf op www.toeslagen.nl wat in jouw concrete situatie de gevolgen van samenwonen zijn.
LET OP: Als je al toeslagen ontving, moet je aan de Belastingdienst doorgeven dat je samenwoont, zodat de toeslagen kunnen worden aangepast of beëindigd.. Had je geen recht op toeslagen? Kijk dan of je, doordat je bent gaan samenwonen, wel recht op toeslagen hebt gekregen. Vraag toeslagen tijdig aan!
INKOMSTENBELASTING
o fiscaal partnerschap
Samenwoners zijn niet vanzelf elkaars fiscaal partner voor de inkomstenbelasting. Dat hangt af van de situatie (zie ook het kader ‘Fiscaal samenwonen’). Belastingtechnisch is fiscaal partnerschap overigens in de meeste gevallen het voordeligst. Fiscaal partners kunnen in hun aangifte inkomstenbelasting aftrekposten en vermogen optimaal verdelen en daarmee valt veel geld te verdienen. Denk bijvoorbeeld aan aftrek bij degene die het grootste belastingvoordeel heeft en aan het benutten van de dubbele vrijstelling in box 3. Check dus of je aan de voorwaarden van fiscaal partnerschap voldoet. Zo niet, dan kun je dat alsnog regelen door een notarieel samenlevingscontract op te stellen of de ander aan te melden bij het pensioenfonds voor het partnerpensioen. Je hebt nog tot en met 31 december 2023 de tijd om dat voor belastingjaar 2023 te regelen.
LET OP: Zijn er veel giften of zorgkosten, dan kan fiscaal partnerschap door de hogere drempel ongunstig uitpakken. Deze situatie komt overigens niet vaak voor.
o inkomensafhankelijke combinatiekorting
Wie kinderen jonger dan 12 jaar heeft en gaat samenwonen, moet rekening houden met de gevolgen voor de ‘inkomensafhankelijke combinatiekorting’ (een korting die je krijgt door aangifte inkomstenbelasting te doen). Deze heffingskorting voor werkende ouders is bestemd voor alleenstaande ouders en de minstverdienende ouder. Als je méér verdient dan degene met wie je gaat samenwonen, raak je deze heffingskorting (van maximaal €2.694!) kwijt.
o alleenstaande-ouderenkorting
AOW’ers die gaan samenwonen verliezen niet alleen hun alleenstaanden-AOW, ze hebben ook geen recht meer op de alleenstaande-ouderenkorting vanaf het jaar waarin geen alleenstaanden-AOW meer wordt ontvangen. Dat is een fiscaal nadeel van ruim €478 per persoon per jaar!
VASTLEGGEN
o samenlevingscontract
Het is belangrijk onderlinge afspraken schriftelijk vast te leggen. Dat geeft duidelijkheid tijdens het samenwonen, maar ook als je weer uit elkaar gaat of als één van beiden overlijdt. In het samenlevingscontract kun je bijvoorbeeld afspraken maken over ieders bijdrage in de kosten, vastleggen wie wat heeft ingebracht aan bezittingen en een ‘verblijvingsbeding’ opnemen waardoor gemeenschappelijke bezittingen bij overlijden automatisch naar de partner gaan. Dat laatste is belangrijk, omdat de partner deze dan niet hoeft te delen met andere erfgenamen. Je kunt in het samenlevingscontract ook afspraken maken over het nabestaandenpensioen en over wat je doet als je uit elkaar gaat (wie mag er in het huis blijven wonen, wat gebeurt er met het gezamenlijke spaargeld, enzovoorts). Een samenlevingscontract kan ook van belang zijn voor het fiscaal partnerschap in de inkomstenbelasting, voor de hoogte van de vrijstelling en tarieven voor de schenk- en erfbelasting en voor het recht op nabestaandenpensioen. Zie ook elders in deze checklist.
TIP: Voor de fiscale wetgeving telt alleen een notarieel samenlevingscontract. Hetzelfde geldt vaak ook voor het recht op nabestaandenpensioen. Laat het samenlevingscontract dus door een notaris opstellen. Kijk voor een voordelige notaris op www.degoedkoopstenotaris.nl. Maak wel altijd een schriftelijke prijsafspraak.
WONEN
o hypotheekrenteaftrek
Hebben jullie allebei een eigen woning, of één van beiden, en overweeg je samen een eigen woning te gaan kopen? Breng vóórdat je gaat samenwonen de gevolgen voor de hypotheekrenteaftrek in kaart en denk goed na over de eigendomsverhouding en de financiering van de (toekomstige) gezamenlijke woning. Als je op korte termijn wilt gaan samenwonen in een nog te kopen woning en er sprake is van een flinke overwaarde in de oude, nog te verkopen woning, kan het bijvoorbeeld aantrekkelijk zijn om tot die tijd niet op hetzelfde adres te gaan wonen (zie ook ons artikel ‘De bijleenregeling onder de loep’, FiscAlert mei 2021). Elke situatie is weer anders. En daarom moet je, we kunnen het niet vaak genoeg benadrukken, voordat je gaat samenwonen met een adviseur het een en ander bespreken. Door alles direct goed te regelen, haal je fiscaal en financieel het maximale voordeel. Achteraf bijsturen is vaak niet mogelijk.
o koopwoning en overlijden
Mag de samenwonende partner na het overlijden in het huis blijven wonen? Is de woning gezamenlijk eigendom, dan kan dat geregeld worden met een zogenaamd ‘verblijvingsbeding’ in het samenlevingscontract. Is de woning geen gezamenlijk eigendom, dan kan degene die de woning bezit dat via het testament regelen. Als je dit niet goed regelt, dan bestaat de kans dat de erven de overblijvende partner op straat willen zetten.
o huurwoning en overlijden
Ga je samen een woning huren? Zorg er dan voor dat beiden als huurder op het huurcontract vermeld staat. Trekt de ene partner bij de andere in, vraag dan aan de verhuurder of de intrekkende partner medehuurder mag worden. Op die manier kan die in de woning blijven wonen, bijvoorbeeld na overlijden van de partner die als eerste huurde, of als je uit elkaar gaat en de partner naar elders vertrekt.
TIP: Als je aan bepaalde voorwaarden voldoet, is medehuurderschap wettelijk af te dwingen. De voorwaarden vind je op www.juridischloket.nl ➤ Wonen & Buren ➤ Samenwonen.
VERZEKERINGEN
o ontdubbelen en aanpassen
Samenwonen kan gevolgen hebben voor onder andere de rechtsbijstandverzekering, doorlopende reis- en annuleringsverzekering, aansprakelijkheidsverzekering, inboedelverzekering, opstalverzekering en ongevallenverzekering. Zet al je verzekeringen op een rij. Schrap verzekeringen die je dubbel hebt en kijk meteen of je elders misschien goedkoper uit bent. Pas de dekking aan de nieuwe situatie aan, verzeker nooit meer dan nodig is en sluit verzekeringen waar mogelijk samen af: voor een verzekering op twee namen zijn de premies in de regel lager dan voor twee losse verzekeringen met opgeteld een gelijke dekking.
o overlijdensrisicoverzekering
Ga na of elke partner de woonlasten, kosten van kinderen, enzovoorts kan betalen als de ander overlijdt. Sluit indien nodig een overlijdensrisicoverzekering af.
OVERLIJDEN
o nabestaandenpensioen
Voor het recht op nabestaandenpensioen moet de pensioenverzekeraar op de hoogte zijn van het feit dat je samenwoont. Meld samenwonen daarom zo snel mogelijk bij jouw pensioenverzekeraar of werkgever, want meestal is dat achteraf (na het overlijden of na het ingaan van het pensioen) niet meer mogelijk. Vraag daarbij ook naar de voorwaarden voor het recht op nabestaandenpensioen.
LET OP: Om recht te hebben op nabestaandenpensioen eisen veel pensioenfondsen een notarieel samenlevingscontract waarin je verklaart dat je elkaar aanwijst als partnerpensioengerechtigde.
o testament
Samenwoners zijn niet automatisch elkaars erfgenaam. Als je niets vastlegt, gaat alles naar de familie van de overledene. Dat geldt ook voor het aandeel in de gezamenlijke bezittingen, als er geen verblijvingsbeding in het samenlevingscontract is opgenomen. Is het de bedoeling dat je van elkaar erft? Dan is een testament onontbeerlijk en dat geldt des te sterker als er kinderen zijn.
o erfbelasting
Samenwoners moeten oppassen voor hoge erfbelasting. Als je samen staat ingeschreven in de Basisregistratie Personen, maar minder dan 5 jaar samenwoont zonder notarieel samenlevingscontract, geldt bij overlijden van de partner voor de erfbelasting het hoge tarief (30-40%) en de lage vrijstelling (€2.418). Je komt pas in aanmerking voor het lage tarief (10-20%) en de hoge vrijstelling (€723.526) als je langer dan 5 jaar samenwoont. Als je echter gedurende ten minste 6 maanden vóór het overlijden een notarieel samenlevingscontract had, heb je al na 6 maanden samenwonen recht op hetzelfde lage tarief en dezelfde hoge vrijstelling als echtgenoten! In dat samenlevingscontract moet dan wel een wederzijdse zorgverplichting zijn opgenomen. Een juist opgesteld samenlevingscontract kan dus heel erg veel geld schelen!
LET OP: De eisen die voor de erfbelasting aan het samenlevingscontract gesteld worden zijn dus strenger dan voor de inkomstenbelasting.
OVERZICHT
o stamdocument
Openheid van zaken is even belangrijk als overzicht van de zaken. Zet daarom samen op een rij welke inkomsten, bezittingen en schulden er zijn. Maak een overzicht van de vaste lasten en andere uitgaven. Wij hebben hiervoor een handig ‘Stamdocument’. Je vindt het op www.fiscalert.nl ➤ downloads. En als je er toch mee bezig bent, kijk er dan ook eens kritisch naar. Beëindig bijvoorbeeld dubbele abonnementen en abonnementen die je verder toch niet actief gebruikt.
o financiën gescheiden
Door het samenwonen ontstaat geen gemeenschap van goederen. Ieder houdt zijn eigen bezittingen. Het is daarom handig om de financiën gescheiden te houden, zodat duidelijk is (en blijft!) wat van wie is. Voor de gezamenlijke uitgaven kan een aparte rekening worden geopend waarop iedere partner maandelijks zijn bijdrage overmaakt (bij voorkeur automatisch). Die bijdrage is in de praktijk vaak naar rato van het gezamenlijk inkomen, maar een andere verdeling mag ook. Leg altijd duidelijk vast hoe je die uitgaven verdeelt (dat kan in het samenlevingscontract, zie hiervoor).
LET OP: Gaat de verdeling naar rato van gezamenlijk inkomen, zet dan ook in het samenlevingscontract wat er onder inkomen moet worden verstaan: telt alleen het salaris of ook de inkomsten uit het vermogen? En op wat voor manier telt de winstreserve in de BV mee (bij dga’s)?
FISCAAL SAMENWONEN
Samenwoners zijn elkaars fiscaal partners voor de inkomstenbelasting als ze op hetzelfde woonadres staan ingeschreven in de Basisregistratie Personen en daarnaast ten minste één van de volgende situaties van toepassing is (in andere gevallen is van fiscaal partnerschap géén sprake):
■ beiden zijn meerderjarig en er is een notarieel samenlevingscontract
■ de samenwoners hebben samen een kind
■ de partner heeft het kind van de andere partner erkend
■ beiden zijn meerderjarig terwijl één van beiden een minderjarig kind heeft dat op het woonadres staat ingeschreven (tenzij sprake is van een schriftelijke en zakelijke huurovereenkomst tussen de samenwoners)
■ ze zijn samen eigenaar van de woning waar ze wonen
■ ten minste één van de samenwoners heeft de ander bij het pensioenfonds aangemeld voor partnerpensioen
■ de samenwoners zijn in het voorafgaande kalenderjaar elkaars fiscaal partner geweest
TIP: Wat de regels zijn in het jaar van samenwonen lees je in het memo ‘Fiscaal partnerschap’, te downloaden op www.fiscalert.nl ➤ downloads.
NUTTIGE SITES
www.belastingdienst.nl
www.toeslagen.nl
www.notaris.nl
www.wijzeringeldzaken.nl
Bron: FiscAlert september 2023 | jrg 29 nr 7 | p. 26 - 28